آموزش مرحله ای قرآن کریم

ادامه مطلب را کلیک کن

وقف و ابتداء

معناي وقف
وقف در لغت، به معناي «باز داشتن، درنگ كردن» مي‌باشد، و در اصطلاح، عبارت است از «قطع صوت در هنگام قراءت براي تازه كردن نفس و سپس ادامه قرائت» (كه ابتداء ناميده مي‌شود.)

روش وقف در كلمات قرآن

در هنگام وقف تغييراتي در آخر كلمات به شرح ذيل داده مي‌شود:
1ـ كلماتي كه با تاء گرد (ة) ختم شده است با هر حركتي كه باشند تبديل به هاء ساكن (هْ) مي‌شود، مانند:
(تُقيهْ) ـ زَكوةِ (زَكوهْ) ـ مَرَّةٍ (مَرَّهْ).
كلماتي كه با تاء كشيده (ت) نوشته شده است فقط ساكن مي‌شود، مانند:
رَحْمَتُ (رَحْمَتْ) ـ سُنَّتَ (سُنَّتْ) ـ نِعْمَتَ (نِعْمَتْ).
2ـ تنوين كلمات منصوب، تبديل به الف مدّي مي‌شود، مانند:
رَحيماً (رَحيما) ـ ماءً (ماءا) ـ هُديً (هُدي)
3ـ بقيّه كلمات، ساكن مي‌گردد، مانند:
يَقْتُلُونَ (يَقْتُلُونْ) ـ فَاتَّقُونِ (فَاتَّقُونْ) ـ نَسْتَعينُ (نَسْتَعينْ) ـ هُوَ (هُو) ـ مُسْتَقيمٍ (مُسْتَقيمْ) ـ نَهَرٌ (نَهَرْ) ـ‌ هِيَ (هي)
مورد اوّل و دوّم، وقفِ به ابدال و سوّمين مورد، وقف به اسكان نام دارد.
لازم به يادسپاري است كلماتي كه در آخر آنها «الف، واو، ياء مدّي» مي‌باشد در هنگام وقف تغييري در آنها داده نمي‌شود، مانند:
كَلاّ ـ يُدْعي ـ رَبّي ـ كُلُوا

اقسام وقف

وقف بر دو نوع است: اختياري، اضطراري
1ـ وقف اختياري: وقفي است كه به اراده و تشخيص صورت گيرد كه طبعاً بايد كلام تمام باشد و بر سه قسم است: تامّ، كافي ـ حَسَن.
وقف تامّ: وقفي است كه كلام از نظر لفظ (دستور زبان) و معني كامل بوده و به ما بعد بستگي نداشته باشد، مانند وقف بر «وَ اُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» و ابتداء از «اِنَّ الَّذينَ كَفَرُوا...».
وقف كافي: وقفي است كه كلام از نظر لفظ كامل ولي از جهت معني ارتباط به ما بعد داشته باشد، مانند وقف بر «رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنّا» و ابتداء از «اِنَّكَ اَنْتَ السَّميعُ الْعَليمُ».
وقف حسن: وقفي است كه كلام از نظر معني كامل و از نظر لفظ ناقص باشد بدين صورت كه عبارت دوّم از نظر دستور زبان به عبارت اوّل بستگي دارد، اين نوع وقف را چون تغييري در معناي كلام نمي‌دهد حَسَن ناميده‌اند ولي ابتداء از ما بعد جايز نمي‌باشد، مانند وقف بر «اَلْحَمْدُ لِلّهِ» و ابتداء از «رَبِّ الْعالَمينَ».
2ـ وقف اضطراري: وقفي است كه به سبب اتمام نفس، عطسه، سرفه، فراموشي آيه و غيره در موردي كه كلام از نظر لفظ و معني هر دو ناقص بوده اتّفاق مي‌افتد و به آن وقف قبيح نيز مي‌گويند كه لازم است از محلّ مناسب ما قبل، ابتدا شود.

ابتداء

ابتداء هميشه اختياري است و بايد از محلّي ابتدا نمود كه داراي معني مستقلّ و رساننده مقصود باشد و اين نكته بايد در نظر باشد كه با توجّه به شرايط نَفَس و طولاني بودن آيه از بهترين محلّ ممكن ابتدا شود.

تمرين

صَلوةَ ـ سَنَةٍ ـ رَشَداً ـ ذَكَرَهُ ـ هِيَ ـ سَماءً ـ لِلْعالَمينَ ـ رَحْمَتُ ـ فِي الْقُبُورِ ـ مِنْ خَوْفٍ

علامات وقف

چون شناختن محلّ‌هاي وقف و ابتداء بستگي به آموزش زبان عربي دارد و معمول مردم با آن آشنايي ندارند، لذا براي شناسايي موارد آن، علامتهايي مقّرر گرديده تا در هنگام تلاوت قرآن، بدانها توجّه شده و خللي در معناي آيات پديد نيايد.
نخستين شخصي كه اين علامتها را وضع كرد علامّه سجاوندي بود لذا آن علامتها به رموز سجاوندي مشهور گرديد.
بعد از علاّمه سجاوندي، علامتهاي ديگري وضع گرديد، كثرت علامتها باعث سردرگمي قاريان قرآن مي‌شد لذا علماي مصر به منظور اتّحاد و اتّفاق رموز وقف، علامتهاي ذيل را انتخاب كردند كه به توضيح آنها مي‌پردازيم.
(م): علامت وقف لازم است كه اگر به وصل خوانده شود بيم تغيير معني مي‌رود، مانند:
اِنَّما يَسْتَجيبُ الَّذينَ يَسْمَعُونَ (م) وَالْمَوْتي يَبْعَثُهُمُ اللهُ ثُمَّ اِلَيْهِ يُرْجَعُونَ.
(لا): نشانة عدم جواز وقف است كه اگر اضطراراً در اين محلّ وقف شود بايد از محل مناسب ما قبل، ابتدا كرد، مانند:
وَلَئِنِ اتّبَعْتَ اَهْوائَهُمْ بَعْدَ الَّذي جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ (لا) ما لَكَ مِنَ اللهِ مِنْ وَلِيِّ وَلا نَصيرٍ.
لازم به به يادسپاري است كه اين علامت در مورد وقف حسن نيز به كار مي‌رود تا بدان توّجه شده و در صورت وقف، از ما بعد ابتدا ننمايند.
(ج): علامت وقف جايز مي‌باشد كه در اين مورد، وقف و وصل يكسان است، مانند:
نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ نَبَاَهُمْ بِالْحَقِّ (ج) اِنّهُمْ فِتْيَةٌ امَنُوا بِرَبِّهِمْ وَزِدْنا هُمْ هُديً
(قلَي): نشانه جواز وقف است و اشاره به اين كه وقف بهتر از وصل مي‌باشد.
در بعضي از قرآنها به جاي آن از علامت «ط» استفاده مي‌كنند كه به معني وقف مطلق آمده است يعني وقف بر اين كلمه و ابتداء از ما بعد مطلقاً خوب است، مانند:
«وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَ نُقَدِّسُ لَكَ (قلي) قالَ إِنِّي أَعْلَمُ ما لا تَعْلَمُونَ»
(صلي): علامت وقف جايز و اشاره به اين كه وصل بهتر از وقف است و ابتدا از مابعد نيز مانعي ندارد.
در برخي از قرآنها به جاي آن از علامت (ز) استفاده مي‌كنند،مانند:
اُولئِكَ عَلي هُديً مِنْ رَبَّهِمْ (صلي) وَاُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.
(:. :.) نشانة وقف مُعانقه است كه بر روي دو كلمة نزديك به هم قرار مي‌گيرد و نبايد روي هر دو محلّ وقف شود، مانند:
ذلِكَ الْكِتابُ لارَيبَ :. فيهِ :. هُديً لِلْمُتَّقينَ.
نكاتي چند در مورد وقف و ابتداء
1ـ وقف در پايان هر آيه سنّت پيامبر اسلام مي‌باشد، هر چند از نظر لفظ و معني ناقص باشد با وجود اين در اينگونه موارد، وصل آيات نيز اشكالي ندارد بلكه بهتر است، مانند:
فَوَيْلٌ لِلْمُصَلّينَ(لا) اَلَّذينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ.
2ـ موارد عدم جواز وقف و ابتداء به محلّ‌هايي كه با علامت «لا» مشخّص گرديده خلاصه نمي‌شود و از علامت «لا» در محلّي استفاده مي‌كنند كه اشتباه انگيز باشد، بنابراين، در محلّ‌هاي بدون علامت نيز وقف جايز نيست و به طور كلّي محلّ جواز و يا لزوم وقف با علامتهاي ياد شده مشخّص گرديده است كه بايد رعايت شوند.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

روش تدریس تنوین نزد حرف ساكن

هدف: آشنايي با روش تلفّظ تنوين نزد حرف ساكن مي‌باشد.
و در پايان درس از دانش آموزان انتظار مي‌رود كه بانحوة تلفّظ نون تنوين نزدحرف ساكن آشنا شوند.

مراحل تدريس

1 ـ روش تلفّظ حرف ساكن را يادآوري مي‌كنيم.
2 ـ تعريف تنوين را يادآوري مي‌كنيم.
3 ـ بيان روش تلفّظ تنوين نزدحرف ساكن.
4 ـ روي كلمات تمرين مي‌كنيم.
5 ـ روي آيات تمرين مي‌كنيم.

روش تدريس

معلّم: در درس سكون گفتيم كه حرف ساكن به كمك حرف صدادار قبل از خود به يك بخش خوانده مي‌شود. همچنين در بحث تنوين گقتيم كه تنوين در تلفّظ نون ساكني است كه در نگارش نوشته نمي‌شود و نشانة آن تكرار همان علامت مي‌باشد. حال اگر بعد از تنوين، حرف ساكن يا تشديد دار قرار بگيرد، ميان نون تنوين و حرف ساكن بعد از آن، التقاءِ ساكنين پيش مي‌آيد، مانند: خَيْرٌ اهْبِطوُا در اين جا براي رفع التقاء ساكنين، نون تنوين را در تلفّظ با حركت كسره مي‌خوانند، مانند:
خَيْرُ اهْبِطُوا كه خوانده مي‌شود خَيْرُنِ اهْبِطُوا
روي كلمات تمرين و پس از اين كه مطمئن شديم دانش آموزان درس را ياد گرفته‌اند، روي قرآن تمرين مي‌كنيم، در تمرين روي قرآن، مانند سابق، بخش بخش و شمرده مي‌خوانند تا با كليّه علامت‌ها و قاعده‌هاي تدريس شده عملاً آشنا شوند.
از درس آينده وارد روانخواني قرآن مي‌شويم، زيرا با كليّه قواعد ساده خواني قرآن، آشنا شده‌اند.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

روش تدریس حركات و حروف مدی

قبل از بيان روش تدريس، يادآوري چند نكته لازم است:
1ـ در بررسي حركات و حروف مدّي از نظر شكل، اسم و تلفّظ به نتايج زير رسيديم:
الف ـ شكل حركات (ـَـِـُـ) در قرآن‌هاي با رسم الخط عربي، فارسي، تركي و اردو هيچ‌گونه تفاوتي با هم ندارند.
ب ـ لحن حركت كسره و ضمّه در عربي و فارسي متفاوت است.
ج ـ شكل الف و ياء‌مدّي در قرآن‌هاي با رسم الخط عربي با فارسي و شكل ياء و او مدّي در قرآن‌هاي با رسم الخط اردو با قرآن‌هاي با رسم الخط عربي و فارسي متفاوت است.
د ـ لحن الف مدّي بعد از بيست حرف در عربي با فارسي متفاوت است.
بنا بر اين در هنگام تدريس بايد دقّت كنيم كه كسره، ضمّه و الف مدّي را با لحن عربي آموزش دهيم زيرا قرآن به زبان عربي است (اِنّا اَنْزَلْناهُ قُرْاناً عَرَبِيّاً)[1] و طبق سفارش پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله بايد آن را با لحن عربي بخوانيم (اِقْرَؤُا الْقُرانَ بِاَلْحانِ الْعَرَبِ وَاَصْواتِها)[2].
آموزش قرآن با لحن عربي، ابتدا مشكل به نظر مي‌آيد ولي اگر از روش صحيح وارد شويم خيلي ساده و آسان است، به خصوص براي افراد تحصيل كرده. حال اگر دانش‌آموزان ما تازه با خواندن و نوشتن آشنا شده باشند و ياد گرفتن لحن عربي براي آن‌ها مشكل باشد، ناچاريم نخست با همان لحن فارسي آموزش دهيم و بعد از يادگيري ساده و روانخواني قرآن، لحن عربي آن‌ها را يادآور مي‌شويم.
2ـ اسامي حركات و حروف مدّي در فارسي.
براي سهولت يادگيري صداي حروف مدّي با لحن عربي مي‌توانيم صداهاي موجود در زبان عرب را به دو دستة كوتاه و كشيده[3] تقسيم كنيم چرا كه صداي حروف مدّي، همان صداي حركات مي‌باشد امّا با دو برابر مدّ و كشش.
لازم به توضيح است كه چنين تقسيم‌بنديي براي صداهاي فارسي نمي‌توانيم داشته باشيم چرا كه زمان تلفّظ صداهاي «ـَـِـُـ« با «آ ـ اي ـ او» تقريبا يكسان است و تنها تفاوت در نحوة تلفّظ صداي آن‌ها مي‌باشد.
3ـ قبل از تدريس قرآن در هر منطقه‌اي نخست بايد رسم الخط قرآن‌هاي موجودِ آن منطقه را بررسي و سپس بر اساس رسم الخطي كه رواج بيشتري دارد تدريس كنيم و اگر رسم الخط‌هاي متعدّدي رواج داشت، اشارة به آن‌ها براي دانش‌آموزان قويتر و بزرگسال لازم است.
4ـ در بيان روش تدريس، نخست هدف از درس و انتظاراتي كه در پايان درس از دانش‌آموزان داريم را متذكر شديم و سپس مراحل و روش تدريس را بيان كرده‌ايم. هدف و مراحل تدريس را معلّم در هنگام تدريس بايد در نظر داشته باشد و روش را براي دانش‌آموزان در هنگام تدريس اجرا كند.
[1] . سوره يوسف، آيه 2.
[2] . اصول كافي، جلد 2، صفحه 614.
[3] . بعضي به صداهاي كشيده، صداهاي بلند مي‌گويند كه درست نمي‌باشد، چرا كه بحث در كم و زياد كردن صدا نيست تا يكي كوتاه و ديگري بلند باشد بلكه بحث در مورد مدّ و كشش دادن به صداست، يكي كوتاه و بدون كشش و ديگري در مقابل آن با دو برابر مدّ و كشش تلفّظ مي‌شود.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

روش تدریس حروف مدّی برای بزرگسالان

هدف: آشنايي با شكل، اسم و نحوة تلفّظ صحيح حروف مدّي بالحن عربي است . و در پايان درس از دانش آموزان انتظار مي‌رود كه:
1ـ شكل «حرف مدّي» را بشناسند.

2ـ با «لحن عربي» حروف مدّي به خصوص «الف مدّي» كاملاً آشنا شوند.
3ـ تفاوت حركات و حروف مدّي در تلفظ آن‌ها كاملاً مشهود باشد.
4ـ هر يك از حركات (كه قبلاً‌ياد گرفته‌اند) و حروف مدّي (كه به تازگي فرا گرفته‌اند) را در هر جاي قرآن ديدند، مشخص نمايند و آن را به صورت صحيح و بالحن عربي بخوانند .
نكته: در تدريس «الف مدّي» با توجّه به هدف ما كه آموزش «لحن عربي» آن مي باشد، اگر بخواهيم با رسم الخط فارس «ا» شروع كنيم، با مشكل بيان لحن عربي و علّت نام گذاري آن مواجه مي شويم، چرا كه به محض نوشتن اين شكل «ا» صداي «آ» فارسي به ذهن دانش آموزان مي‌آيد و اضافه بر آن، در بيان علّت نام‌گذاري آن به «الف مدّي» باز با مشكل مواجه مي‌شويم :(«الف» مي‌گويند چون به شكل «حرف الف» مي‌باشد و «مدّي» مي‌گويند چون باعث «مدّ و كشش» صداي فتحة قبل از خود مي‌شود). در رسم الخط فارسي قبل از «الف» شكل «فتحه» معمولي نمي‌باشد.
براي اين كه به طور طبيعي با شكل، اسم و تلفظ الف مدّي آشنا شوند، مراحل تدريس ذيل پيشنهاد مي گردد:

مراحل تدريس الف مدّي

1ـ حرف مفتوحي را نوشته و از دانش‌آموزان مي‌خواهيم تا با هم بخوانند.
2ـ از آن‌ها مي‌خواهيم تا صداي فتحه را دو برابر مدّ و كشش دهند.
3ـ الفي به آن حرف مفتوح اضافه مي كنيم و مي‌گوييم كه اين الف باعث دو برابر مدّ و كشش صداي فتحه مي‌شود.
4ـ الف مدّي را معرّفي و علّت نام‌گذاري آن را بيان مي‌كنيم.
5ـ آن‌ها را با شكل الف مدّي در قرآن‌هاي با رسم‌الخط فارسي آشنا مي‌كنيم.
6ـ تمرين روي حروف و يادآوري تفاوت صداي الف مدّي در هشت حرف و علّت آن.
7ـ تمرين روي كلمات.

روش تدريس الف مدّي

نخست حرفي را با حركت فتحه مي نويسيم «تَـ» و از افراد كلاس مي‌خواهيم تا با هم بخوانند.
سپس از آن‌ها مي‌خواهيم تا صداي فتحه را در تلفّظ دو برابر مدّ و كشش دهند.
باز مي‌خواهيم تا آن حرف را با صداي فتحه معمولي بخوانند.
دوباره مي‌خواهيم تا صداي فتحه را در تلفّظ دو برابر مدّ و كشش دهند.
چندين بار اين عمل را تكرار مي‌كنيم تا كاملاً تفاوت صداي «فتحه» با «الف مدّي» در تلفّظ براي آن‌ها روشن شود.
سپس بعد از آن حرف مفتوح، الفي اضافه مي‌كنيم «تا» و توضيح مي‌دهيم كه در زبان عرب هر گاه بعد از حرف مفتوح، الفي قرار گيرد، اين الف باعث دو برابر مدّ و كشش صداي فتحه مي‌شود.
براي اين كه دانش‌آموزان با شكل و تلفّظ صحيح آن كاملاً آشنا شوند، دستمان را روي الف قرار مي‌دهيم و مي‌خواهيم تا آن حرف را بخوانند، بالطبع آن را با صداي فتحه معمولي مي‌خوانند، سپس دستمان را از روي الف برمي‌داريم و مي‌خواهيم تا يك بار ديگر آن را بخوانند، در اينجا حتماً بايد صداي فتحه را با دو برابر مدّ و كشش بخوانند بار ديگر دستمان را روي الف قرار مي‌دهيم و مي‌‌خواهيم تا با هم بخوانند،ديگر بار دستمان را از روي الف برمي‌داريم و مي‌خواهيم تا دوباره آن را بخوانند، چندين بار اين كار را انجام مي‌دهيم تا دانش‌آموزان با شكل و تلفّظ صحيح الف مدّي كاملاً آشنا شوند.
بعد از آشنايي با شكل و روش تلفّظ الف مدّي، آن‌ها را با اسم الف مدّي و علّت نام‌گذاري آن، آشنا مي‌كنيم، مي‌گوييم كه اين الف چون باعث مدّ و كشش حركت ماقبل مي‌شود به آن الف مدّي مي‌گويند؛ و ما در فارسي به آن صداي كشيدة فتحه مي‌گوييم زيرا همان صداي فتحه است كه با كشش بيشتر خوانده مي‌شود و در مقابل به حركت فتحه، صداي كوتاه فتحه مي‌گوييم.
نكته: با توجّه به اين كه رسم‌الخط «الف مدّي» در قرآن‌هاي كشور ايران با رسم‌الخط قرآن‌هاي كشورهاي عربي تفاوت دارد، آن‌ها را با شكل الف مدّي در قرآن‌هاي با رسم‌الخط فارسي آشنا مي‌كنيم، چرا كه بيشتر قرآن‌هاي موجود در كشور ما ايران با همين رسم‌الخط مي‌باشد.
الف مدّي با رسم‌الخط عربي را مي‌نويسيم «تا» و توضيح مي‌دهيم كه در قرآن‌هاي با رسم‌الخط عربي، الف مدّي را به همين شكل مي‌نويسند، ولي در قرآن‌هاي با رسم الخط فارسي براي اين كه صداي كشيده فتحه با صداي كوتاه آن اشتباه نشود، فتحه را به صورت ايستاده در كنار الف مدّي قرار داده‌اند، به اين شكل:

تَا تا

در تلفّظ هيچ فرقي با هم ندارند، هر دو يكسان تلفظ مي‌شوند.
روي حروف تمرين را با اين شكل انجام مي‌دهيم.
نكته: قبلاً متذكّر شديم كه تلفّظ الف مدّي بعد از هشت حرف، درشت و غليظ مي‌باشد، وقتي كه به اوّلين حرف آن (كه «خا» باشد) رسيديم، روش تلفّظ آن‌ها را با بياني ساده شرح مي‌دهيم و مي‌خواهيم تا آن‌ها را در ذهن خود بسپارند.
براي اين منظور، از حروفي كمك مي‌گيريم كه تلفّظ آن‌ها در فارسي يكسان ولي در عربي يكي به صورت نازك و ديگري به صورت درشت تلفّظ مي‌شود، مانند: «ت» و «ط»، «سين» و «ص»، يا «ذ» و «ظ».
براي دانش‌آموزان توضيح مي‌دهيم كه اين دو حرف «ت، ط» در فارسي يكسان تلفظ مي‌شود ولي در عربي حرف «ت» به صورت «نازك» و حرف «ط» به صورت «درشت» تلفظ مي‌شود؛ سپس حركت فتحه را روي آن دو قرار مي‌دهيم و آن‌ها را به صورت صحيح عربي تلفّظ مي‌كنيم و از آن‌ها مي‌خواهيم تا همانند تلفّظ ما، تكرار كنند و اين عمل را چندين بار انجام مي‌دهيم.
وقتي كه دانش‌آموزان تفاوت تلفّظ آن دو حرف را كاملا ياد گرفتند، الفي بعد از حرف «تَ» اضافه كرده «تَا» و از آن‌ها مي‌پرسيم، اضافه شدن «الف» بعد از حرف «مفتوح» چه تغييري در تلفّظ آن حروف به وجود مي‌آورد؟
دانش‌آموزان: باعث دو برابر مدّ و كشش صداي آن حرف مي‌شود.
معلم: صداي حرف «تَ» نازك بود يا درشت؟
دانش‌آموزان: نازك.
معلم: پس الف مدّي هم به صورت نازك، صداي حرف «تَ» را دو برابر مد و كشش مي‌دهد.
سپس در رابطه با «ط» نيز همين مراحل را طي مي‌كنيم بعد از اضافه كردن الف، «طَا» از آن‌ها مي‌پرسيم؛ اضافه شدن «الف» چه تغييري در تلفّظ حرف مفتوح به وجود مي‌آورد؟
دانش‌آموزان: باعث دو برابر مدّ و كشش صداي آن حرف مي‌شود.
معلم: صداي حرف «طَ» نازك بود يا درشت؟
دانش‌آموزان: درشت.
معلم: پس الف مدّي هم به صورت درشت، صداي حرف «طَ» را دو برابر مدّ‌ و كشش مي‌دهد.
در رابطه با حروف «س» و «ص»، «ذ» و «ظ» به همين شيوه عمل مي‌كنيم و در پايان هشت حرفي كه الف مدّي بعد از آن‌ها درشت تلفّظ مي‌شوند را معرفي و تمرين مي‌كنيم.
پس از تمرين روي حروف، روي كلمات تمرين مي‌كنيم. در تمرين روي كلمات بايد دقّت كنيم تا الف مدّي را در همة 28 حرف درست تلفّظ كنند.

شكل ديگر الف مدّي

در بحث حركات و حروف مدّي به اين نكته اشاره كرديم كه در بعضي جاها براي اختصار، الف مدّي در نگارش اوّليّه نوشته نشده و علماي رسم و ضبط قرآن براي راهنمايي قاريان قرآن، در چنين مواردي الف كوچكي بعد از فتحه قرار داده‌اند «ـَـ ا ـ» تا بيانگر تلفّظ الف مدّي در چنين جاهايي باشد.
در اين جا لازم است كه دانش‌آموزان را با اين شكل الف مدّي نيز آشنا كنيم، و با توجّه به اين كه اين شكل الف مدّي در رسم‌الخط قرآن‌هاي كشور ما ايران با كشورهاي عربي تفاوت دارد، حتماً لازم است با اين رسم‌الخط نيز آشنا شوند و تمرين‌هاي خود را با همين رسم‌الخط انجام دهيم.
مراحل تدريس شكل ديگر الف مدّي
1ـ شكل، اسم و تلفّظ الف مدّي (با رسم الخط عربي و فارسي) را يادآوري مي‌كنيم.
2ـ شكل ديگر الف مدّي با رسم‌الخط عربي را معرفي مي‌كنيم.
3ـ شكل ديگر الف مدّي با رسم‌الخط فارسي را معرفي مي‌كنيم.
4ـ بيان اين كه در تلفّظ با هم تفاوت ندارند.
5ـ تمرين روي حروف.
6ـ تمرين روي كلمات.

روش تدريس شكل ديگر الف مدّي

معلّم: همه با شكل، اسم و تلفّظ الف مدّي آشنا شديم.
دانستيم هرگاه بعد از حرف مفتوح، الفي قرار گيرد. اين الف باعث دو برابر مدّ و كشش صداي فتحه مي‌شود، از اين رو به آن الف مدّي مي‌گويند.
در قرآن به مواردي بر مي‌خوريم كه كاتبان قرآن در صدر اسلام (بنا بر رسم الخط آن روز) براي اختصار، الف مدّي آن را در كتابت قرآن ننوشته‌اند ولي در قرائت حتماً بايد خوانده شود، مانند:
هذا كه خوانده مي‌شود هاذا
بعدها علماي رسم و ضبط قرآن در چنين مواردي براي راهنمايي قارياني كه با نگارش اوّليّه آشنايي ندارند، الف كوچكي بعد از حركت فتحه قرار داده‌اند (ـَـ اـ) تا متوجه تلفّظ الف مدّي در چنين مواردي باشند، مانند: «هَذا»
در قرآن‌هاي با رسم‌الخط فارسي كه الف مدّي (فتحة كشيده) را به صورت «فتحه ايستاده» در كنار الف قرار مي‌دهند(اا) در چنين موارد نيز فتحه رابه صورت ايستاده روي همان حرف قرار داده‌اند (ـا) مانند: «هذا» تا نشانگر تلفّظ فتحه به صورت كشيده باشد و نيازي به اضافه كردن الف كوچك ديگر نباشد، زيرا آن فتحه ايستاده به تنهايي دلالت بر صداي فتحة كشيده مي‌كند و در واقع جانشين الف مدّي مي‌باشد. بايد دقّت كنيم كه تلفّظ آن با شكل قبلي هيچ‌گونه تفاوتي ندارد.
روي حروف و سپس روي كلمات تمرين مي‌كنيم و پس از آشنايي كامل با هر دو شكل، براي منزل تكليف تعيين مي‌كنيم.

مراحل تدريس ياء مدّي:

1. حرف مكسوري را مي‌نويسيم و از دانش آموزان مي‌خواهيم تا با هم بخوانند.
2. از آنها مي‌خواهيم تا صداي كسره را دو برابر مدّ و كشش دهند.
3. يايي به آن حرف مكسور اضافه مي‌كنيم ومي‌گوييم كه اين ياء باعث دو برابر مدّ و كشش صداي كسره مي‌شود.
4. ياء مدّي را معرفي و علت نام گذاري آن را بيان مي‌كنيم.
5. دانش آموزان را با شكل ياء، مدّي در قرآن‌هاي با رسم الخط فارسي آشنا مي‌كنيم.
6. تمرين روي حروف.
7. تمرين روي كلمات.

روش تدريس ياء حدّي:

نخست حرفي را با حركت كسره مي‌نويسيم « تِـ » و از دانش‌آموزان مي‌خواهيم تا با هم بخوانند[1].
سپس از آن‌ها مي‌خواهيم تا صداي كسره را در تلفّظ دو برابر مدّ و كشش دهند.
باز مي‌خواهيم تا آن حرف را با صداي كسره معمولي بخوانند.
دوباره مي‌خواهيم تا صداي كسره را در تلفّظ دو برابر مدّ و كشش دهند.
چندين‌بار اين عمل را تكرر مي‌كنيم تا تفاوت صداي كسره با ياء مدّي در تلفّظ براي آن‌ها كاملاً روشن شود.
سپس يايي بعد از آن حرف مكسور اضافه كرده «تِـي» و توضيح مي‌دهيم كه در زبان عربي هرگاه بعد از حرف مكسور، يايي قرار گيرد، اين ياء باعث دو برابر مدّ و كشش صداي كسره مي‌شود.
پس از آشنايي با شكل و روش تلفّظ ياء مدّي، دانش‌آموزان را با اسم ياء مدّي و علّت نام‌گذاري آن آشنا مي‌كنيم. مي‌گوييم كه اين «ياء» چون باعث «مدّ و كشش» حركت ماقبل مي‌شود به آن «ياء مدّي» مي‌گويند و ما فارس زبان‌ها به آن صداي كشيدة كسره مي‌گوييم، زيرا كه همان صداي كسره است كه با كشش بيشتر خوانده مي‌شود و در مقابل به حركت كسره، صداي كوتاه كسره مي‌گوييم.
نكته: با توجّه به تفاوت رسم‌الخط ياء مدّي در قرآن‌هاي كشور ما ايران با قرآن‌هاي كشورهاي عربي، آن‌ها را با شكل ياء مدّي در قرآن‌هاي با رسم‌الخط فارسي نيز آشنا مي‌كنيم.
ياء مدّي با رسم‌الخط عربي را مي‌نويسيم «تِــي» و توضيح مي‌دهيم كه در قرآن‌هاي با رسم الخط فارسي براي اينكه صداي كشيده كسره با صداي كوتاه آن اشتباه نشود، كسره را به صورت ايستاده در كنار ياء مدّي قرار داده‌اند، به اين شكل: «تـي».
در تلفّظ هيچ تفاوتي با هم ندارند، هر دو يكسان تلفّظ مي‌شوند.
روي حروف و سپس روي كلمات به همين شكل تمرين مي‌كنيم و پس از اين كه مطمئن شديم همه دانش‌آموزان ياد گرفته‌اند، آخرين حرف مدّي (واو مدّي) را نيز به آن‌ها آموزش مي‌دهيم.

مراحل تدريس واو مدّي

1ـ حرف مضمومي را نوشته و از دانش‌آموزان مي‌خواهيم تا با هم بخوانند.
2ـ از آن‌ها مي‌خواهيم تا صداي ضمّه را دوبرابر مدّ و كشش دهند.
3ـ واوي به آن حرف مضموم اضافه كرده و مي‌گوييم كه اين واو باعث دو برابر مدّ و كشش صداي ضمّه مي‌شود.
4ـ واو مدّي را معرّفي و علّت نام‌گذاري آن را بيان مي‌كنيم.
5ـ تمرين روي حروف.
6ـ تمرين روي كلمات.
روش تدريس واو مدّي
نخست حرفي را با حركت ضمّه مي‌نويسيم « تُــ » و از دانش‌آموزان مي‌خواهيم تا با هم بخوانند[2].
سپس از آن‌ها مي‌خواهيم تا حركت ضمّه را در تلفّظ دو برابر مدّ و كشش دهند.
بقيّه مراحل را همانند الف و ياء مدّي ادامه مي‌دهيم تا دانش‌آموزان با شكل و روش تلفّظ واو مدّي و همچنين با اسم عربي و فارسي آن كاملا آشنا شوند، و با توجّه به اين كه رسم الخط واو مدّي در قرآن‌هاي با رسم الخط فارسي با كشورهاي عربي يكسان است، عدم تفاوت آن را يادآور مي‌شويم و مانند درس‌هاي پيش روي حروف و كلمات تمرين مي‌كنيم، و در پايان درس، تكليف منزل را تعيين مي‌كنيم.
[1] . در اين‌جا حتمّا بايد از دانش‌آموزان خواسته شود تا كسره را با لحن عربي بخوانند تا بر اثر دو برابر مدّ و كشش صداي آن، «ياء مدّي» به وجود آيد.
[2] . در اين‌جا نيز بايد از دانش‌آموزان خواسته شود تا ضمه را با لحن عربي بخوانند تا بر اثر دو برابر مدّ و كشش صداي آن، «واو مدّي» به وجود آيد.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

روش تدریس تشدید برای خردسالان

هدف: همان هدفي است كه از تدريس تشديد براي بزرگسالان داشتيم و انتظارات نيز همان انتظارات مي‌باشد.
پيش از بيان مراحل و روش تدريس تشديد براي خردسالان، يادآوري چند نكته ضروري است.
در كتاب راهنماي تدريس اوّل دبستان ( سال 63 و 67 ) ، براي تدريس تشديد اين گونه عمل شده است: نخست كلمة مشدّد را به صورت تفكيك « بنـ ، نا » نوشته و سپس توضيح داده‌اند كه چون دو صدا ( دو حرف ) پشت سر هم قرار گرفته، شكل دوّم ( حرف دوّم ) را نمي‌نويسيم و به جاي آن روي حرف قبل علامت تشديد «ـّ» مي‌گذاريم.
با توجّه به استعداد افراد مبتدي، روش خواندن حرف مشدّد را بيان نكرده‌اند كه تلفّظ آن با صورت قبلي تفاوت دارد، در شكل قبلي، زبان دو بار به مخرج يك حرف برخورد مي‌كرد ولي در صوت دوّم، زبان يك بار ، بله در هر دو صورت دو صد (دو حرف) شنيده مي‌شود امّا در صورت دوّم، زبان محكم و با شدّت به مخرج حرف برخورد و ( بدون هيچ گونه مكثي) جدا مي‌شود.
اِشكال عمدّه در اين است كه دوّمي در اوّلي ادغام نمي‌شود تا ما حرف دوّم را حذف و به جاي آن علامت تشديد را روي حرف قبلي قرار دهيم، بلكه حرف اوّل در دوّمي ادغام مي‌شود و بايد اوّلي را حذف و به جاي آن علامت تشديد را روي دوّمي قرار دهيم.
با توجّه به نكات فوق و اين كه معلّم كلاس اوّل با زحمات قابل تقديري اين علامت رابه دانش آموزان ياد داده است، در اين جا جزئيّات بيشتري از علامت تشديد و روش تلفّظ حرف مشدّد را با توجّه به استعداد آن‌ها شرح مي‌دهيم.

مراحل تدريس تشديد

1ـ يكي از كلماتي را مي‌نويسيم كه در كلاس اوّل ابتدايي براي يادگيري علامت تشديد، دانش آموزان با آن آشنا شده‌اند و از آن‌ها مي‌خواهيم تا آن را بخوانند.
2 ـ مي‌پرسيم: اين كلمه داراي چند بخش است و مي‌خواهيم تا صداي هر بخش را مشخّص كنند.
3 ـ با كمك آن‌ها همان كلمه را به صورت تفكيك وبخش بخش مي‌نويسم و علامت گذاري مي‌كنيم.
4 ـ توضيح مي‌دهيم: براي تلفّظ اين كلمه، زبان بايد دوبار به محل تلفّظ يك حرف برخورد كند و اين كار، حرف زدن را كمي مشكل مي‌كند، براي اين كه حرف زدن آسان شود، اوّلي را داخل دوّمي مي‌كنند.
5 ـ نشانة آن را كه علامت تشديد باشد و روش خواندن آن را بيان مي‌كنيم.
6 ـ روي كلمات دوبخشي، سه بخشي و چهار بخشي كه داراي علامت تشديد باشد تمرين مي‌كنيم.

روش تدريس تشديد

معلّم: همه با خواندن اين كلمات « نقّاش، بنّا،....» در كلاس اوّل ابتدايي آشنا شده‌ايد، با هم بخوانيد.
دانش آموزان: نقّاش، بنّا،....
معلّم: كلمة نقّاش، چند بخش است؟ بخش كنيد.
دانش آموزان: نقـ، قاش، دو بخش است.
معلّم: صداي بخش اوّل.
دانش آموزان: ن، ـَ، ق.
همزمان با بيان صداي بخش اوّل، بخش اوّل را در وسط تابلو مي‌نويسيم و علامت گذاري مي‌كنيم. «نَقْـ».
معلّم: صداي بخش دوّم.
دانش آموزان: ق، آ، ش.
همزمان با بيان صداي بخش دوّم، بخش دوّم را با كمي فاصله در كنار بخش اوّل مي‌نويسيم و علامت گذاري مي‌كنيم.
نَقْـ قاشْ
معلّم: چه حرفي در اين كلمه تكرار شده است؟
دانش آموزان: حرف قاف.
معلّم: دفعة اوّل با چه علامتي خوانده مي‌شود؟
دانش آموزان: با علامت سكون.
معلّم: دفعة دوّم با چه علامتي خوانده مي‌شود؟
دانش آموزان: با صداي كشيده فتحه.
معلّم: همان گونه كه مي‌بينيد، در اين كلمات حرف قاف دوبار خوانده مي‌شود، دفعة اوّل با علامت سكون و دفعة دوّم باهمان علامتي كه حرف دوّم دارد، براي خوانده شدن آن نيز زبان بايد دوبار به محل تلفّظ حرف قاف برخورد كند، و اين براي حرف زدن كمي مشكل است كه بگوييم:
نَقْـ، قاش ـ بَنْـ نا ـ ذُرْ ، رَتْ
براي سهولت در تلفّط، اولي را حذف ( در اين وقت روي قاف ساكن ضربدر مي‌‌كشيم) و به جاي آن علامتي به اين شكل «‌ـّ» روي حرف دوّم قرار داده‌اند ( در اين وقت باكشيدن فلش از روي حرف حذف شده تا حرف دوّم، علامت تشديد را روي حرف دوم اضافه مي‌كنيم «قّاشْ») تا قاري قرآن متوجّه شود كه اين حرف در اصل دو تا بوده، اولي ساكن، دوّمي متحرك (صدادار)، اضافه بر آن در هنگام خواندن آن بايد دقّت كنيم كه ديگر مكثي صورت نگيرد بلكه بايد آن را شديد و محكم ادا كنيم به اين صورت: نقّاش.[1]
همان گونه كه دقّت كرديد براي تلفّظ دو تا قاف، ديگر لازم نيست زبان را دو بار به محل تلفّظ حرف قاف برسانيم بلكه زبان يك بار ولي محكم و با شدّت به محل تلفّظ حرف بر خورد و جدا مي‌شود، در هنگام برخورد با حالت سكون ودر هنگام جدا شدن با همان صدايي كه حرف دوّم دارا مي‌باشد. در هنگام تلفّظ هيچ گونه مكثي نبايد بين تلفّظ دو حرف ايجاد شود.
اسم اين علامت «شديد» است، تشديد به ما مي‌فهماند كه اين حرف در اصل چند تابوده؟
داشن آموزان: دو تا.
معلّم: دفعة اوّل با چه علامتي بايد خوانده شود؟
دانش آموزان: سكون.
معلّم: دفعة دوّم با چه علامتي بايد خوانده شود؟
دانش آموزان: با همان علامتي كه آن حرف دارد.
معلّم: آيا بين تلفّط دو حرف مي‌توانيم فاصله بيندازيم؟
دانش آموزان: خير.
معلّم: حالا با هم بخوانيد: نَقّاشْ.
دانش آموزان: نَقّاشْ.
روي كلمات قرآن، دو بخشي، سه بخشي به صورت جدا جدا و با هم تمرين مي‌كنيم، و در حالت مشدّد بودن حرفي، بايد آن را محكم و با شدّت ادا كنيم.
پس از آن كه مطمئن شديم همة دانش آموزان درس را خوب ياد گرفته‌اند تكليف منزل را مشخّص مي‌كنيم و در جلسه بعد نيز همين درس را ادامه و تقويت مي‌كنيم.
در تقويت درس تشديد، ديگر لازم نيست كلمات را به صورت جدا جدا بنويسيم، بلكه نخست روي كلمات سه بخشي و چهار بخشي كه داراي علامت تشديد است تمرين مي‌كنيم و سپس آياتي را انتخاب مي‌كنيم كه داراي تشديد و علامت‌هاي گذشته باشد.
بايد دقّت كنيم آيات انتخابي داراي علامت و يا قاعده‌هاي تدريس نشده نباشد.
[1] . در اين جا حتماً بايد به صورت مشدّد تلفّظ شود و فرق آن باحالت قبلي روشن شود.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

روش تدریس سكون برای خردسالان

هدف: همان هدفي است كه از تدريس سكون براي بزرگسالان داشتيم و انتظارات نيز همان انتظارات مي‌باشد.

مراحل تدريس سكون

1ـ چند كلمة دو حرفي يك بخشي فارسي كه حرف دوّم آن در تلفّظ ساكن باشد مي‌نويسيم و از دانش آموزان مي‌خواهيم تا با هم آن‌ها را بخوانند.
2ـ از آن‌ها مي‌خواهيم تا آن كلمات را بخش كرده و صداي آن را مشخّص كنند.
3 ـ در هنگام بخش كردن توضيح مي‌دهيم: در فارسي حرفي كه هيچ صدايي نداشته باشد، هيچ گونه علامتي ندارد، ولي در عربي با يكي از اين دو شكل « ــْ » مشخّص مي‌شود.
4 ـ اسم علامت و حرفي كه داراي آن علامت باشد را معرفي مي‌كنيم.
5 ـ روش خواندن حرف ساكن را بيان مي‌كنيم.
6 ـ روي كلمات يك بخشي، دو بخشي، سه بخشي، و....تمرين مي‌كنيم.

روش تدريس سكون

پس از تمرين از درس گذشته و پس از آن كه مطئمن شديم دانش آموزان آن را ياد گرفته‌اند، درس سكون را چنين آغاز مي‌كنيم.
همه با اين كلمات، « مَن ، دَست، بَبر » در فارسي آشنا هستيد، با هم آن‌ها را بخوانيد.
پس از خواندن، مي‌خواهيم تا آن كلمات رابخش كرده و صداي آن را مشخّص كنند. به اين گونه:
معلّم: كلمه « من »‌را بخش كرده و صداي آن را مشخّص كنيد؟
دانش آموزان: مَن، يك بخش است، صداش،م، ـَ، ن.
معلّم: «ميم» داراي چه صدايي است؟
دانش آموزان: « ـَ ‌» (بلافاصله صداي « ـَ » را روي ميم قرار مي‌دهيم)، « مَن »‌ .
معلّم: « نون » داراي چه صدايي است؟
دانش آموزان: هيچ صدايي ندارد.
معلّم: در فارسي حرفي كه هيچ صدايي نداشته باشد، هيچ‌گونه علامتي ندارد امّا در عربي با يك از اين دو شكل « ـْـْ »‌نشان داده مي‌شود.
اسم اين علامت « سكون » است، حرفي كه داراي اين علامت باشد به آن « ساكن »‌ مي‌گويند. حالا اين نون ساكن را« نْ »به تنهايي بخوانيد؟
دانش آموزان: خوانده نمي‌شود.
معلّم : چرا خوانده نمي‌شود؟
دانش آموزان: براي اين كه هيچ صدايي ندارد.
معلّم: همان گونه كه دقّت فرموديد حرفي كه هيچ صدايي نداشته باشد به تنهايي خوانده نمي‌شود و به كمك حرف صدا دار پيش از خود به يك بخش خوانده مي‌شود.
سپس روي كلمات يك بخشي، دو بخشي تمرين مي‌كنيم و پس از آن كه مطمئن شديم دانش آموزان آن را ياد گرفته‌اند، تكليف منزل را مشخّص مي‌كنيم.
با توجّه به اين كه بقيّه علامت‌ها، تركيبي از صدا و سكون است، بايد روي سكون براي خردسالان تمرين بيشتري انجام شود تا كاملاً با كلمات داراي اين علامت آشنا شوند، براي اين كار جلسة ديگري به عنوان تقويت درس سكون لازم است تا ضمن تمرين روي كلمات سه بخشي، چهار بخشي،....كه داراي علامت سكون باشد، تلفّظ صحيح واو و يا ساكن ما قبل مفتوح را (كه ما فارس زبان‌ها، آن را درست تلفّظ نمي‌كنيم) نيز به آن‌ها ياد مي‌دهيم و سپس روي آيات قرآني كه داراي صداهاي كوتاه و كشيده و علامت سكون باشد، تمرين مي‌كنيم.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

روش تدریس سكون برای بزرگسالان

هدف: آشنايي با شكل و اسم علامت سكون و نحوة تلفّظ صحيح حرف ساكن مي‌باشد. و در پايان درس از دانش آموزان انتظار مي‌رود كه:
1 ـ علامت « سكون »‌ را بشناسند.
2 ـ نحوة خواندن « حرف ساكن » را ياد گرفته باشند.
3 ـ هر كلمه و آيه‌اي كه داراي علامت سكون (، حركات و حروف مّدي) است را مشخّص نمايند و آن را به صورت شمرده و صحيح بخوانند.
در قرآن‌هاي امروزي فقط اين دو شكل « حـ ه » كاربرد دارد.
در تدريس سكون تنها همين دو شكل را معرّفي مي‌كنيم و در هنگام تمرين فقط از علامتي كه در قرآن‌هاي منطقه مورد تدريس ما متداول است، استفاده مي‌كنيم.

مراحل تدريس سكون

1 ـ حرفي را با حركات سه گانه « ـَـِـُ » مي‌‌نويسيم و از دانش آموزان مي‌خواهيم تا آن‌ها را با هم بخوانند.
2 ـ همان حرف را بدون حركت مي‌نويسيم و از دانش آموزان مي‌خواهيم تا آن را بخوانند.
3 ـ توضيح مي‌دهيم: حرفي كه هيچ‌گونه حركتي نداشته باشد به تنهايي خوانده نمي‌شود و در عربي با يكي از اين دو علامت « ـْ » مشخّص مي‌شود.
4 ـ اسم علامت و حرفي كه داراي آن علامت باشد را معرّفي مي‌كنيم.
5 ـ روش خواندن حرف ساكن را بيان مي‌كنيم.
6 ـ روي كلمات يك بخشي، دو بخشي، سه بخشي و....تمرين مي‌كنيم.

روش تدريس سكون

پس از تمرين روي درس گذشته و پس از آن كه مطئمن شديم دانش آموزان آن را ياد گرفته‌اند درس سكون را چنين آغاز مي‌كنيم:
معلّم، صداهايي كه كلمات عربي به كمك آن‌ها خوانده مي‌شد، شناختيم، حال اين حرف « ن » را با حركت فتحه « نَ » بخوانيد.
دانش آموزان: نَ
معلّم: با حركت كسره « ‌نِ »‌.
دانش آموزان : نِ .
معلّم: با حركت ضمّه « ن ُ».
دانش آموزان: نُ.
معلّم: حالا « ن » چگونه خوانده مي‌شود.
دانش آموزان : خوانده نمي‌شود.
معلّم: چرا خوانده نمي‌شود؟
دانش آموزان: براي اين كه هيچ حركتي ندارد.
معلّم: حرفي كه هيچ گونه حركتي نداشته باشد به آن ساكن مي‌گويند و در قرآن با يكي از اين دو علامت « ـْـ ْ » مشخّص مي‌شود.
اسم اين علامت « سكون » است.
« سكون » يعني ضدّ حركت و حرفي كه داراي اين علامت باشد به آن « ساكن »‌ مي‌گويند، ساكن يعني بي‌حركت. و مي‌دانيم حرف ساكن به تنهايي خوانده نمي‌شود، براي خواندن آن، حرف متحرّكي لازم است كه پيش از آن قرار بگيرد و به كمك آن به يك بخش خوانده مي‌شود، حالا باهم بخوانيد: « مَنْ »‌ .
دانش آموزان : مَنْ .
روي كلمات يك بخشي، دو بخشي، سه بخشي و.... تمرين مي‌كنيم و سپس تكليف منزل را مشخّص مي‌كنيم.
تذكّر: در بحث سكون گقتيم كه حركت فتحة حرف قبل از واو و ياء ساكن در فارسي متمايل به ضمّه و كسره فارسي ادا مي‌شود در اين جا با نوشتن تمرين‌هاي بيشتر اين موارد، تلفّظ درس آن را به آن‌ها ياد مي‌دهيم.
اگر دانش آموزان، مستعد بودند و وقت هم كافي بود، در همين جلسه مطلب را ياد آوري و تمرين مي‌كنيم و گرنه در جلسه بعد به عنوان تقويت درس سكون، آن را ياد آوري و تمرين مي‌كنيم، در تمرين علاوه بر كلمات از آيات قرآني نيز استفاده مي‌كنيم، البته آياتي كه فقط داراي حركات، حروفي مدّي و سكون باشد و نبايد علامت يا قاعده‌هايي كه تدريس نشده در آن باشد. نمونه‌اي از اين آيات در جزوة آموزش روخواني « سطح 1 و 2 »‌قرآن كريم آمده است.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

روش تدریس حروف ناخوانا برای خردسالان

هدف: همان هدفي است كه از تدريس حروف ناخوانا براي بزرگسالان داشتيم و انتظارات مي‌باشد.
مقدّمه: در بررسي موارد حروف ناخوانا در قرآن و سهولت آموزش آن‌ها براي خردسالان به اين نتيجه رسيديم كه پنج مورد از هفت مورد را تحت عنوان حروف ناخواناي «والي» در قرآن (كه نشانه آن‌ها نداشتن علامت بود) و دو مورد ديگر را تحت عنوان تبديل صداهاي كشيده به كوتاه مطرح مي‌كنيم. در اين تقسيم‌بندي جديد، موارد حروف ناخوانا را به ترتيب «و، ا، ل، ي» مي‌آوريم، براي اين مقصود پنج مورد را بر اين اساس مورد بررسي دوباره قرار مي‌دهيم.
حرف «واو»: حرف واو در دو مورد اوّل «پايه و كرسي همزه» و دوّم «پايه و كرسي الف مدّي» موجود بود.
حرف «الف»: حرف الف در سه مورد اوّل «پايه و كرسي همزه» و سوّم «الف جمع» و پنجم «همزه وصل» موجود بود.
حرف «لام»: حرف لام تنها در مورد ششم «لام «ال» تعريف نزد حروف شمسي» موجود است.
حرف «ياء»: حرف ياء در دو مورد اوّل «پايه و كرسي همزه» و دوّم «پايه و كرسي الف مدّي» موجود بود.

مراحل تدريس

1 ـ از كلمات فارسي كه داراي حرف ناخوانا باشند براي طبيعي جلوه دادن اين امر كمك مي‌گيريم.
2 ـ حروف ناخوانا در قرآن را تحت عنوان «حروف والي» معرّفي مي‌كنيم و مشخّصة آن‌ها را بيان مي‌كنيم.
3 ـ موارد حروف ناخوانا به ترتيب حروف «و، ا، ل، ي» را معرّفي مي‌كنيم.
4 ـ روي كلماتي كه داراي آن مورد از حروف ناخوانا باشد تمرين مي‌كنيم.
5 ـ روي آياتي كه داراي آن مورد از حروف ناخوانا باشد تمرين مي‌كنيم.

روش تدريس

همانند روش بزرگسالان براي طبيعي جلوه دادن حروف ناخوانا در نگارش قرآن، از كلمات فارسي كه داراي حرف ناخوانا باشد استفاده مي‌كنيم و پس از آن، حروف ناخوانا در قرآن را معرّفي مي‌كنيم.
معلّم: در قرآن به چهار حرف «و، ا، ل، ي» برمي‌خوريم كه هرگاه علامت نداشتند خوانده نمي‌شوند.
هروقت بي علامتند زدست مردم راحتند
هروقت با علامتند گرفتار قرائتند
براي اين كه اين چهار حرف، در ذهنتان بماند با آن‌ها كلمه «والي» ساخته‌اند.
بَه بَه ببين چه عاليه چون از حروف واليه
نوشته ميشه خونده، نميشه
براي آشنايي كامل با آن‌ها در قرآن، موارد هر يك را به ترتيب مي‌آوريم، اوّلين حرف كلمه «والي»، «واو» است، امروز مي‌خواهيم با موارد «واو ناخوانا» در قرآن آشنا شويم (عنوان موارد واو ناخوانا را روي تابلو مي‌نويسيم).
موارد واو ناخوانا
معلّم: هرگاه روي حرف «واو»، «همزه» قرار گيرد «ؤ» در اين صورت و او خوانده نمي‌شود و در حكم پايه و كرسي براي حمزه خواهد بود و علامت موجود روي آن مربوط به خود همزه است، مانند:
مُؤْمِنْ، تُؤْتي، باؤُو
چند مثالِ اوّل را نخست بدون حرف واو مي‌نويسيم و بعد از خواندن آن، واو را با توضيحات لازم اضافه مي‌كنيم، به عنوان مثال: معلّم: اين كلمه را «مُئـْ مِنْ» باهم بخوانيد.
دانش آموزان: مُئـْ مِنْ.
معلّم: اين واوي كه به اين كلمه اضافه مي‌كنم «مُؤْمِنْ» هيچ علامتي ندارد، آيا خونده مي‌شود؟
دانش آموزان: خونده نمي‌شود.
معلّم: حالا باهم بخوانيد.
دانش آموزان: مُئـْ مِنْ.
معلّم: در اين كلمه چه حرفي خوانده نشد؟
دانش آموزان: واو.
معلّم: چرا خوانده نشد؟
دانش آموزان: علامت ندارد.
معلّم: بله، اين «واو» چون علامت ندارد خوانده نمي‌شود و در اين جا حكم پايه و كرسي براي همزه دارد واز حروف «والي» به حساب مي‌آيد.
چند كلمه ديگر به همين روش مثال مي‌زنيم، سپس براي آشنايي بيشتر، روي كلمات و آياتي كه داراي مورد فوق باشد تمرين مي‌كنيم و پس از آن كه مطئمن شديم دانش آموزان ياد گرفته‌اند، مورد ديگر واو ناخوانا را معرّفي مي‌كنيم.
معلّم: يكي ديگر از موارد واو ناخوانا در قرآن وقتي است كه بعد از صداي كشيدة فتحه «ـ»، حرف «واو» قرار گيرد و هيچ‌گونه علامتي هم نداشته باشد. در درس صداي كشيدة فتحه گفتيم كه صداي كشيدة فتحه چند شكل دارد؟
دانش آموزان: دو شكل «ا،ـ».
معلّم:بعضي وقت‌ها پس از شكل دوّم صداي كشيده فتحه «ـ» حرف واوي قرار مي‌گيرد و هيچ‌گونه علامتي هم ندارند، در اين صورت اين واو خوانده نمي‌شود، مانند:
صَلوةُ ، حَيوةُ ، زَكوةُ
براي چند مثالِ اوّل همانند روش پايه همزه عمل مي‌كنيم (نخست واو را نمي‌نويسيم و بعد از خواندن كلمه، واو را با توضيحات مذكور اضافه مي‌كنيم) سپس براي آشنايي بيشتر روي كلمات و آيات قرآني كه داراي مورد فوق باشد تمرين مي‌كنيم، و پس از آن كه مطمئن شديم دانش آموزان درس را ياد گرفته‌اند، تكليف منزل را مشخّص مي‌كنيم.

موارد الف

پيش از تدريس موارد الف، نخست از درس گذشته تمرين مي‌كنيم و پس از آن كه مطمئن شديم دانش آموزان درس را ياد گرفته‌اند، درس جديد را آغاز مي‌كنيم.
معلّم: همه با موارد «واو» ناخوانا در قرآن آشنا شديم، امروز مي‌خواهيم با موارد الف ناخوانا آشنا شويم، يكي از موارد الف ناخوانا، الفي است كه پايه و كرسي همزه قرار گيرد، در اين صورت الف خوانده نمي‌شود، و علامت موجود روي آن مربوط به خود همزه است، مانند:
سَأَلَ، أَخَذَ، أَنْشَأْنا
مثال‌ها را مانند سابق، نخست بدون الف و سپس الف را با توضيحات مذكور اضافه مي‌كنيم، پس از تمرين روي كلمات، آيات را تمرين مي‌كنيم و بعد از آن كه مطئمن شديم دانش آموزان درس را ياد گرفته‌اند، مورد ديگر الف ناخوانا را بيان مي‌كنيم.
دو مورد ديگر براي الف باقي ماند. يكي «الف جمع» وديگر «همزه وصل»، براي پرهيز از اصطلاحات عربي، آن دو را بر اين گونه معرّفي مي‌كنيم: هرگاه الف در وسط (تا شامل همزه وصل شود) و يا آخر كلمه (تا شامل الف جمع شود) قرار گيرد و علامتي هم نداشته باشد، خوانده نمي‌شود. (ديگر كاري به نحوة خواندن همزه وصل در ابتداي كلمات نداريم. بعد از يادگيري ساده خواني در بحث روانخواني قرآن، آن را آموزش مي‌دهيم).
معلّم: اضافه بر مورد فوق كه الف پايه و كرسي براي همزه بود، هرگاه الفي در وسط يا آخر كلمه قرار بگيرد و علامتي هم نداشته باشد خوانده نمي‌شود، مانند:
وَاضْرِبْ، نَصَرُوا، وَاذْكُرِاسْمَ
روي كلمات و سپس روي آيات تمرين مي‌كنيم و پس از آن كه مطئمن شديم دانش آموزان درس را ياد گرفته‌اند، تكليف منزل را مشخّص مي‌كنيم.

مورد لام

براي لام يك مورد بيشتر نداريم و آن وقتي بود كه بعد از «لام»، «حروف شمسي» باشد، با توجّه به اين كه خود «لام» در نگارش علامتي ندارد و در عوض «حروف شمسي» بعد از آن همه «مشدّد» مي‌باشند، نيازي به معرّفي «الف و لام تعريف» و «حرف شمسي و قمري» نيست و مي‌توانيم آن را اين گونه ساده كنيم: هرگاه «لام» در نگارش علامتي نداشت خوانده نمي‌شود و در عوض حرف بعد از آن با علامت «تشديد» خوانده مي‌شود و با آوردن چند مثال براي حروف شمسي و قمري تفاوت آن دو را در تلفّظ و علامت گذاري عملاً نشان مي‌دهيم.

موارد ياء

فقط دو مورد دربارة «ياء» داشتيم يكي مربوط به پايه و كرسي براي همزه و ديگري پايه و كرسي الف مدّي، پس از تمرين از درس قبل و پس از آن كه مطمئن شديم دانش آموزان درس را ياد گرفته‌اند، اين دو رابه ترتيب توضيح مي‌دهيم و تمرين مي‌كنيم.
معلّم: امروز مي‌خواهيم با موارد آخرين «حرف ناخوانا» كه «ياء» باشد. آشنا شويم، در قرآن به دو مورد بر مي‌خوريم كه حرف «ياء» نوشته شده ولي خوانده نمي‌شود، يكي آن جاهايي كه «پايه و كرسي براي همزه» واقع شود، هرگاه همزه‌«ء» روي حرف «ياء آخر» يا «غير آخر»، «ئ، ئـ» قرار گيرد، «ياء» در حكم «پايه و كرسي براي همزه» است وخوانده نمي‌شود، علامت موجود روي آن نيز مربوط به «همزه» مي‌باشد. مانند:
بارِئُ كه خوانده مي‌شود بارِء‌ُ
مَلائِكَةُ كه خوانده مي‌شود مَلاءِكَةُ
روي كلمات و سپس روي آيات تمرين مي‌كنيم و پس از آن كه مطئمن شديم دانش آموزان درس را ياد گرفته‌اند، مورد ديگر را بيان مي‌كنيم.
معلّم: يكي ديگر از موراد «ياء ناخوانا» در قرآن، وقتي است كه «پايه و كرسي براي صداي كشيدة فتحه» واقع شود، هرگاه بعد از صداي كشيدة فتحه «ــ» حرف «ياء آخر» يا «غير آخر» قرار گيرد و هيچ‌گونه علامتي هم نداشته باشد، «ــ ي ــ يـ) خوانده نمي‌شود. مانند:
ضُحي كه خوانده مي‌شود ضُحا
نَزيكَ كه خوانده مي‌شود نَراكَ.
روي كلمات و سپس روي آيات تمرين مي‌كنيم و پس از آن كه مطئمن شديم دانش آموزان درس را ياد گرفته‌اند، تكليف منزل را مشخّص مي‌كنيم تا براي جلسة بعد آن را انجام دهند.
تذكّراتي كه در پايان روش تدريس حروف ناخوانا براي بزرگسالان داديم، در مورد خردسالان نيز لازم است رعايت شود.
تبديل صداهاي كشيده به صداي كوتاه
دو مورد ديگر از حروف ناخوانا باقي ماند كه بنا شد آن دو را تحت عنوان «تبديل صداهاي كشيده به كوتاه» مطرح كنيم، در اين درس پس از تمرين از درس گذشته و اين كه مطمئن شديم دانش آموزان درس را ياد گرفته‌اند، آن دو را به ترتيب بيان مي‌كنيم.
معلّم: در قرآن به دو مورد برمي‌خوريم كه صداي كشيده تبديل به صداي كوتاه» مي‌شود.
1 ـ در قرآن به «شش كلمه» بر مي‌خوريم كه با«صداي كشيده» ضمّه «اُو» نوشته شده ولي با صداي كوتاه ضمّه «اُ» خوانده مي‌‌شود، و آن شش كلمه عبارتند از:
اُولي، اُولُوا، اُولاءِ، اُولاتِ، اُولئِكَ، سَاُوريكُمْ
كه به اين شكل خوانده مي‌شوند:
اُلي، اُلُوا، اُلاءِ، اُلاتِ، اُلئِكَ، سَاُريكُمْ
روي آياتي كه داراي اين كلمات است تمرين مي‌كينم و پس از اين كه مطئمن شديم دانش آموزان درس را ياد گرفته‌اند، آخرين مورد از حروف ناخوانا را بيان مي‌كنيم.
ـ هرگاه صداي كشيده «ـ ا، ـ يـ ، ـُ و» در آخر كلمه و در ابتداي كلمه ديگر حرف ساكن يا تشديد دار قرار گيرد، صداي كشيده تبديل به صداي كوتاه «ـَـِـُ» مي‌شود، در قرآن‌هاي با رسم الخط فارسي كه صداي كشيده فتحه و كسره را به اين شكل «ـ ا ي» علامت گذاري كرده‌اند، براي راهنمايي قاري در موارد فوق به صورت صداي كوتاه فتحه و كسره (ـَـِ) نوشته‌اند. تنها مورد صداي كشيده ضمّه است كه بايد دقّت كنيم با صداي كوتاه ضمّه خوانده شود. مانند:
رَبَّنا اكْشِفْ كه خوانده مي‌شود: رَبَّنَكْشِفْ،
فِي الْمدّينَة كه خوانده مي‌شود: فِلْمدّينَةِ
ذُوالْعَرْشِ كه خوانده مي‌شود: ذُلْعَرشِ
روي كلمات و سپس روي آيات كه داراي اين كلمات است تمرين مي‌كنيم و پس از اين كه مطمئن شديم دانش آموزان درس را ياد گرفته‌اند، تكليف منزل را مشخّص مي‌كنيم.

چند تذكّر

الف: تقسيم بندي حروف ناخوانا براي ارائه روش و راهنمايي معلّمين تازه كار است، معلّمين محترم تا مي‌توانند از روش و ابتكارِ خود استفاده كنند ولي سعي كنند به اصل بحث لطمه نزنند.
ب: تمرين اساس يادگيري است، تمرين در كلاس، به خصوص براي خردسالان، بايد پيوسته و مكرر انجام گيرد و اين تمرين بايد روي آيات باشد تا ضمن آموزش قواعد ساده خواني با روانخواني قرآن نيز آشنا شوند.
ج: از اين به بعد، تكليف بايد از روي خود قرآن باشد، بدين ترتيب آيات را مشخّص مي‌كنيم و مي‌گوييم تا براي جلسة بعد، قرائت سادة آن‌ها را تمرين كنند.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
روانخوانی قرآن كریم

كلية مطالبي كه براي ساده خواني و صحيح خواندن قرآن كريم لازم بود، مورد بررسي قرار داديم و نمونه‌اي از روش تدريس آن‌ها را نيز آورديم، با يادگيري اين مطالب، دانش آموزان با صحيح خواني قرآن آشنا مي‌شوند ولي به صورت شمرده شمرده، از اين به بعد ضمن تمرين روي قرآن براي تسلّط كامل بر مطالب تدريس شده و روانخواني قرآن، آن‌ها را با روش وقف كردن بر آخر كلمات و رموز وقف آشنا مي‌كنيم.
در تمرين روي قرآن سعي شود جاهايي انتخاب گردد كه دانش آموزان سابقة ذهني نسبت به آن نداشته باشند تا به دقّت فراوان مطالب تدريس شده را به كار ببندند، ابتدا كلمه، كلمه و شمرده و پس از آن كه تسلّط كافي پيدا كردند، چند كلمه را با هم مي‌خوانيم.
در رابطه با مبحث وقف آن چه لازم است گفته شود روش وقف كردن بر آخر كلمات (اسكان، ابدال) و اهميّت رعايت محل مناسب براي وقف مي‌باشد.
براي اطلاع بيشتر شما معلّمين محترم، دربارة وقف و ابتداء و انواع وقف و رموز آن و نحوة وقف كردن بر آخر كلمات مختصري توضيح مي‌دهيم تا در هنگام تدريس، مطالب لازم را با توجّه به سنّ و استعداد و معلومات دانش آموزان از ميان آن‌ها انتخاب و تدريس كنيد.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

روش تدریس تشدید برای بزرگسالان

هدف: آشنايي با شكل، اسم تشديد و روش تلفّظ حرف مشدّد است.
و در پايان از دانش آموزان انتظار مي‌رود كه:
1 ـ علامت « تشديد » را بشناسند.
2 ـ نحوة خواندان « حرف مشدّد » را ياد گرفته باشند.
3 ـ هركلمه و آيه‌اي كه داراي علامت تشديد (، سكون ، حركات و حرف مدّي ) است را مشخّص نمايند و آن را به صورت شمرده و صحيح بخوانند.

مراحل تدريس تشديد

1 ـ يك كلمه دو بخشي كه داراي علامت تشديد باشد به صورت تفكيك و بخش بخش مي‌نويسيم و از دانش آموزان مي‌خواهيم تا آن را بخش بخش بخوانند.
2 ـ توضيح مي‌دهيم: براي تلفّظ اين كلمه، بايد دوبار زبان به محلّ تلفّظ يك حرف برخورد كند و اين كمي مشكل است، عرب‌ها براي سهولت، آن دو را در هم ادغام مي‌كنند.
3 ـ ادغام را تعريف مي‌كنيم و نشانة آن را كه علامت تشديد است نشان مي‌دهيم .
4 ـ روش خواندن حرف مشدّد را بيان مي‌كنيم.
5 ـ روي كلمات دو بخشي، سه بخشي، چهار بخشي كه داراي علامت تشديد باشد تمرين مي‌كنيم.
6 ـ روي آيات قرآني كه داراي علامت تشديد و علامت‌هاي گذشته است تمرين مي‌كنيم.

روش تدريس تشديد

معلّم با خواندن اين كلمه « رَبْ ، بُ » در درس سكون آشنا شديم، آن را بخش بخش بخوانيد.
دانش آموزان: رَبْ ـ بُ.[1]
معلّم: همانطوري كه دقّت فرموديد، براي تلفّظ آن، زبان ما مي‌بايست دوبار به محل تلفّظ حرف « باء » برخورد كند، يك بار با حالت سكون و بار ديگر با حركت ضمّه و اين كمي مشكل است، عرب‌ها براي سهولت تكلّم در چنين مواردي، حرف اوّلي را در دوّمي «ادغام» مي‌كنند.
« ادغام » يعني: « داخل كردن حرفي است در حرف ديگر»‌،در نتيجه هر دو حرف به صورت يك حرف مشدّد ادا مي‌شوند. و براي تلفّظ آن زبان يك بار محكم و با شدّت به محل تلفّظ حرف برخورد و جدا مي‌شود، در هنگام بر خورد با حالت سكون و در هنگام جدا شدن با همان حركتي كه حركت دوّم دارا مي‌باشد.
براي راهنمايي قاري، در چنين مواردي كه عمل ادغام صورت مي‌گيرد از علامتي به اين شكل « ـّ» استفاده مي‌كنند، مانند:
بُّ = رَبُّ
لاّ = اِلاّ
اين علامت از شين «شـ» ابتداي كلمة «شِدَّ»‌ گرفته شده و دلالت بر شديد و محكم ادا شدن حرف در هنگام تلفّظ مي‌كند نقطه‌ها و دنبالة آن حذف و دندانة آن را باقي گذاشته‌اند «شّـ شِدّ».
اسم آن «تشديد» و حرفي كه داراي آن علامت باشد «مشّدد» مي‌گويند.
سپس روي كلمات تمرين مي‌كنيم. نخست به صورت تفكيك و تركيب و بعد از آشنايي كامل با تلفّظ حرف مشدّد، تمرين را تنها به صورت تركيب روي كلمات چند بخشي ادامه مي‌دهيم و پس از آن كه مطئمن شديم دانش آموزان درس را ياد گرفته‌اند روي آيات قرآني تمرين مي‌كنيم، سپس تكليف منزل را مشخّص مي‌كنيم.
[1] . در هنگام خواندن حتما بايد مكث كنند، تا براي خواندن آن زبان دوبار به محلّ تلفّظ حرف « باء » برخورد كند.

راههای حفظ کل  قرآن کریم و یازده روش برای حفظ قرآن و ساده ترین روش حفظ قرآن

ابتدا ساده ترین راه حفظ قرآن کریم

مجموعه نکات ذیل پیشهاد مى‏شود:
۱- وقت را تنظیم کنید: الف) براى حفظ، ب ) براى تکرار. بهترین وقت حفظ صبح است و بهترین وقت تکرار در شب. حفظ ساعتى مشخص باید داشته باشد مثلاً اگر هفت صبح است همیشه و هر روز اما تکرار فرقى نمى‏کند در جاهاى مختلف مى‏تواند باشد.
۲- قرآن واحد باشد یعنى قرآنى که از روى آن حفظ مى‏کنید را عوض ننمایید و بهتر است بدون ترجمه باشد.
۳- نوار استادى که مى‏پسندید در ساعات فراغت گوش دهید.
۴- هنگام حفظ براى کسى بخوانید که اشتباهات شما را بگوید.
۵- عجله نکنید و با تأنى بخوانید.

۶- با صداى بلند بخوانید.

۷- به همان سبک که حفظ مى‏کنید تکرار کنید.

۸- هنگام خستگى و کسالت استراحت کنید به خودتان بى‏جهت فشار نیاورید.
۹- با عشق بخوانید به ثواب حفظ و اثرات روحى حفظ توجه کنید.
۱۰- روى روابط آیات و صفحات دقت کنید. ربط صفحه قبل با صفحه بعد دقت شود.
۱۱- در ابتدا هر روز بعداً هفته‏اى و زیاد که شد ماهى یک بار همه محفوظات را تکرار کنید.
۱۲- پشتکار داشته باشید علاقه در خودتان ایجاد کنید.
۱۳- با افراد و مکان‏هاى مقدس مرتبط باشید.
۱۴- گرد ملاهى (لهو و لعب) نروید.
تو به سوى قرآن برو که قرآن حَمَلْناهُمْ فِی اَلْبَرِّ وَ اَلْبَحْرِ تو را حمل مى‏نماید و هرگز در بیابان و دریا دو وادى هلاکت تنهایت نخواهد گذاشت اما شرایطى دارد و باید به (اشد شوقاً) یعنى عشق برسى تا تو را حامل باشد.
عروس حضرت قرآن نقاب آنگه براندازد که دارالملک ایمان را مجرد بیند از غوغا
غوغاها و هوس‏ها را کنار گذار، کینه‏ها و حسدها را خاموش کن تا زیبایى‏هاى قرآن را دریابى وقتى که زیبایى‏هاى قرآن را یافتى دیگر بر مرکب عشق قرآن سوار خواهى شد و به جاهایى خواهى رسید که اکنون قدرت تصور آن هم نیست.

حفظ کل قرآن کریم در یکسال

حفظ کل قرآن کریم در یک سال و یا حتی کمتر از یکسال نظایر زیادی دارد. در سده های گذشته مواردی مثل سید شریف رضی (م403)، فقیه بزرگ شیعه سید عبدالکریم بن طاووس (م693)، شاعر اهل بیت فرزدق و تعداد بی شماری از گذشتگان دیگر قرآن را حتی در مدتی کمتر از یک سال حفظ کرده اند و امروز نیز شاهد توفیق جوانان بی شماری هستیم که در دوره های فشرده موفق به حفظ قرآن کریم می شوند.

سخت کوشی، خستگی ناپذیری و تلاش ویژگی کسانی است که در دوره های یک ساله حفظ قرآن کریم موفق می شوند. اما لازم است فردی که می خواهد در یک سال کل قرآن را حفظ کند آشنایی و علاقه کافی به این شیوه حفظ داشته باشد. خانم صادقی مدیر حفظ یکساله موسسه مکتب قرآن می گوید: "کسی که با علاقه و آشنایی با روش های حفظ فشرده، کار حفظ را شروع می کند راحت تر می تواند سختی هایی را که در روند حفظ به وجود می آید را پشت سر بگذارد."

 خانم سمیاری یکی از مربیان حفظ فشرده می گوید: "کسانی که حافظه متوسطی دارند به راحتی می توانند در دوره های فشرده حفظ قرآن کریم موفق شوند. اما ممکن است بعضی از ایشان در آغاز حفظ به توانایی حافظه خود پی نبرده باشند، لذا احساس خستگی و ناراحتی کنند. در این جا آشنایی با روش های حفظ و استقامت در اجرای دقیق برنامه موجب می شود قرآن آموز در افزایش ظرفیت حافظه اش موفق شود."

 جدای از آشنایی با روش های حفظ فشرده، ارتباط با مربی حفظ هم موجب موفقیت قرآن آموز در طول دوره حفظ می شود، حتی اگر مجموعه های آموزشی، امکانات و فضای مناسبی نداشته باشند، مربی با تجربه و دلسوز می تواند قرآن آموز را به بهترین شکل راهنمایی کند.

 تمامی افراد در روند حفظ قرآن کریم با موقعیت ها و چالش هایی روبرو می شوند که مانع از پیشرفت است. این موقعیت ها و چالش ها قرآن آموز را از حالت مطلوب جدا می کند. در چنین موقعیت هایی است که مربی حفظ می تواند راهنمای خیلی خوبی برای یافتن راه حل باشد. مربی، با تجربه هایی که دارد بهترین کمک و راهنما برای غلبه بر موانع است. علاوه بر این مربی حفظ می تواند اشتیاق به حفظ را افزایش دهد و مشوق قرآن آموز در موفقیت های نخستین باشد.

در کنار تمامی برنامه ریزی ها و نکات دقیق در دوره های فشرده، همراهی خانواده، کار قرآن آموز را در دوره حفظ یک ساله تسهیل می کند.

یازده روش برای حفظ قرآن

اخلاص

برای حفظ قرآن، از همان ابتدای کار، نیت خود را رضایت پروردگار قرار دهید و هدفتان از فراگیری و حفظ قرآن، تنها خشنود کردن خداند باشد، و امیدوار باشید که این عمل مسبّب رستگاری و راه بردن شما به بهشت برین الهی است.

بی دلیل نیست که خداوند نیز به همین منظور نسبت به بندگان خود محبت داشته و خطاب به آنانی که در این راه قدم می گذارند و تلاش می کنند می فرماید: «کتابی است که از سوی خداوند پیروزمند فرزانه، فرو فرستاده شده است. کتابی آسمانی را به راستی و درستی بر تو نازل کرده ایم، پس خداوند را در حالی که دین خود را برای او پاک و پیراسته می داری بپرست». (سوره زمر، آیات 1و2)

« بگو فرمان یافته­ام که خداوند را - در حالی که دینم که برای او پاک و پیراسته می دارم- بپرستم، و فرمان یافته ام که نخستین مسلمان (این امت) باشم». (سوره زمر10و11)

شکی نیست که هر کس که قرآن قرائت می کند، علاوه بر اجر معنوی، در این دنیا نیز پاداش خود را می­گیرد و دستش به گناه آلوده نخواهد شد.

تلفظ و قرائت صحیح

اولین گام پس از اخلاص، طرز خواندن و قرائت قرآن کریم است و این حاصل نمی شود مگر با گوش سپردن به صدای قاریان خوب و یا کسانی که قرآن را درست به خاطر سپرده اند. آموزش و فراگیری قرآن نیاز به معلم خوب دارد.

کسانی که مایل به قرائت خوب قرآنی هستند، در ابتدا باید اصلاح و از قرائت خود مطمئن شوند. به ویژه آنها باید تحت نظر مربیانی باشند که دانش کافی نسبت به زبان عرب و زبان قرآنی دارند. این از آن جهت حائز اهمیّت است که زبان قرآن، زبانی ویژه و خاص است.

تعیین حدود روزانه برای حفظ قرآن

برای حفظ قرآن مجید لازم است که برنامه مرتب روزانه برای خود داشت. برای مثال، هر روز یک صفحه، دو صفحه و یا هر مقدار که حافظه می تواند و در ساعتی معین و مشخص حفظ کند. بنابراین حافظ پس از تنظیم برنامه روزانه و اصلاح قرائت و سپس حفظ قسمت در نظر گرفته، باید زمانی نیز برای تکرار قرار دهد.

یکی از نکات مهم برای حفظ و قرائت قرآن، توجه به تُن یا حالت قرائت قرآن است. البته این گام بعدی است، اما چه بهتر از ابتدا به آن توجه شود. زیرا با زبان آنچنان آموخته می شود که شما آن را عادت می دهید.

بنابراین، باید از ابتدا آن را، آن گونه عادت دهید که صحیح باشد. زیرا اگر آموزنده اشتباه فرا بگیرد این اشتباه در قرائت او باقی می ماند و در ذهن وی حفظ می شود و برگرداندان آن کاری بسیار سخت و مشکل است.

از حد خود فراتر نروید

توصیه نمی شود یک حافظ قرآن از یک بخشی که به خوبی فرا نگرفته به بخش دیگر برود. این از آن نظر حائز اهمیت است که بخش و حد به خاطر سپرده شده باید در ذهن شما حک شود و شکی نداشته باشید که بهترین راه برای به خاطر سپردن آن تکرار شبانه روزی آن است. شما باید در خلوت خود آن را تکرار کنید هر زمانی فرصت به دست آمد، با صدای بلند قرائت نمایید تا هنگامی که ملکه ذهن شما شد. این ساده ترین طریق حفظ است. و اگر بتوانید با اشخاص دیگری که در حال فراگیری هستند آن را تکرار نمایید، بسیار مفید است. بنابراین هرگاه که مطمئن شدید بخشی را به خوبی و درستی آموخته اید و به خاطر سپرده اید، آنگاه به بخش بعدی بروید.

از یک نسخه قرآن استفاده کنید

در میان نکاتی که به حفظ کردن قرآن کریم یاری می رساند، داشتن یک نسخه واحد و استفاده از آن برای حفظ کردن است و فراموش نکنید که هیچ گاه نیز آن را تغییر ندهید. زیرا قرآن، حافظه­اش به آن خطوط قرآنی می نگرد و آن را به خاطر می سپارد، این خطوط در یک نسخه شکل و ترکیب چاپی خاصی دارد و در نسخه دیگر چاپ آن متفاوت است. تصویری که حافظ می بیند، در ذهن او می نشیند. تغییر این تصویر در ذهن باعث اغتشاش و بر هم خوردگی می شود.

بنابراین و در اثر تجربه، این نکته توصیه می شود که حتماً از یک نسخه برای حفظ قرآن استفاده شود. چون دیده شده که عکس این حالت سبب مشکلات فراوان برای حافظ قرآنی گشته است. علت اصلی آن نیز تغییر نسخه های قرآنی هنگام دوره آموزش بوده است.

فهم قرآن بهترین راه حفظ آن است

یکی از نکات بسیار با اهمیّت برای حفظ قرآن، درک معنای آیه های قرآن مجید است. به همین دلیل توصیه می شود که حتماً هنگام فراگیری و حفظ قرآن، تفسیری خوب نیز داشته باشید تا در مورد آیه ها شما را آگاه کند و ارتباط آنها با یکدیگر را برای شما شرح دهد. در این صورت مطمئن باشید که آنچه را به خاطر می سپارید، در ذهن شما می ماند، در غیر این صورت اگر هزاران بار نیز آیه های قرآن کریم را حفظ کرده و تکرار کنید، چون به ارتباط منطقی آنها و معنایشان آگاه نیستید، ربط آیه ها با یکدیگر از دست شما راها خواهد شد و شما قادر نخواهید بود که آنها را هم مرتبط کنید و به خاطر بیاورید. چون از نظر منطق انسان هر آنچه را که می فهمد به خاطر می سپارد و هر آنچه را که ارتباطش را درک کند، به صورت سلسله ذهن پی می گیرد و تداوم می بخشد.

بنابراین پیش از زمان گذاشتن برای تکرار، نیاز به درک آن دارید. و اگر به این طریق عمل کنید، مطمئن باشید که آیه ها به شدن در ذهن شما می ماند و فراموشتان نخواهد شد و هیچ گاه نیز آیه ای را با آیه دیگری اشتباه نخواهید کرد.

تا حفظیات شما روان نشده به حفظیات جدید نپردازد

پس از آنکه یک سوره را از میان سوره های قرآن انتخاب کرده و به حفظ کردن آن پرداختید، هیچ گاه تا آن را کامل نکرده و از ابتدا تا انتها را حفظ نشده اید، به سوره بعد نروید. حافظ بدون آن که فکر کند، به راحتی از ابتدا تا انتها را قرائت نماید. آیه های حفظ شده در ذهن حافظ باید همچون آب رود جاری شود، بدون آن که هیچ نگرانی و دلواپسی داشته باشد. در این حالت، حافظ نباید به معنا و یا چیز دیگری بینیدیشد باید با آرامش آیه ای را پس از آیه دیگر از ذهن به زبان جاری نماید. مثلاً در مورد سوره فاتحه، بلافاصله پس از آن که نام سوره برده شد. باید این عمل صورت پذیرد. این امر ممکن نمی­گردد مگر آن که این سوره و آیه های آن مرتب تکرار شود. بنابراین هر زمان که مطمئن شدید که هر سوزه در ذهن شما کاملاً ملکه گردیده، از ابتدا تا انتها بدون نگرانی می توانید به سراغ سوره دیگر رفته و آن را آغاز کنید.

برای دیگران حفظیات خود را قرائت کنید

لازم است که حافظ قرآن برای حفظ تنها متکی به خودش نباشد، بسیار عمل مناسبی است که حافظ قرآن هنگام قرائت آیه هایی که حفظ کرده، به وسیله شخص و یا تطبیق دادن با نسخه ای که از روی آن اقدام به حفظ کرده، حفظیات خود را بررسی کند و بهترین حالت آن است که شخص بررسی کننده نیز در حال حفظ همین بخشها بوده باشد. در این حالت است که حافظ احتمالاً از بخش های فراموش شده خویش مطلع گشته و یا از بخشهایی که جا به جا می خواند، آگاه گردد. در حالی که قبلاً نسبت به آنها وقوف نداشته است. چون بسیاری از ما گمان می کنیم که درست حفظ کرده ایم، اما هنگامی که آن را با نسخه تطبیق می دهیم، خطاهایمان آشکار می شود. چون شخصی که در حال حفظ است به خطاهای خود آگاه نیست و نمی داند که چه اشتباهاتی دارد، مگر این که تطبیق داده شود.

آنچه را که حفظ کرده اید، مرور کنید

حافظ قرآن نباید تصور کند که چون آن را حفظ کرده، همیشه در ذهن خواهد داشت. بلکه باید دائماً آن را تکرارکند وگرنه به سرعت از خاطرش خواهد رفت. ولی اگر این عمل تکرار، صورت گیرد حافظ قرآن می تواند مطمئن باشد که همیشه آنچه را به خاطر سپرده در ذهن خود خواهد داشت.

نسبت به بخشهای مشابه آگاه باشید

خداوند نسبت به بخشهای مشابه قرآن مجید که در تأیید یکدیگرند، می فرمایند: « خداوند بهترین سخن را در هیأت کتابی همگون و مکرر فرو فرستاد، که پوستهای کسانی که از پروردگارشان خشیت دارند، از آن به لرزه در آید، سپس (آرامش یابند) پوستهایشان و دلهایشان با یاد خدا نرم شود، این هدایت الهی است که به آن هر کس را بخواهد به رای می آورد و هر کس که خداوند بیراهش گذارده باشد، راهنمایی ندارد». سوره زمر، آیه 23).

قرآن کریم شامل 114 سوره و 6236 آیه است. در میان این آیات، آیه هایی وجود دارند که شبیه به یکدیگرند. حافظ قرآن برای آن که آنها را با یکدیگر اشتباه نکند، نیاز به دانش در مورد آنها داشته که آن نیز جز به مطالعه در مورد آنها و تمرین و تکرار نیست.

سالهای طلایی حفظ قرآن

موفق ترین اشخاص، کسانی هستند که در سالهای حفظ قرآن تلاش کنند. این سالهای طلایی برای حفظ قرآن، سنین تا بیست و سه سالگی است. حفظ کردن و حافظ شدن در این سنین بسیار مناسب است. در حقیقت این سالها مناسبترین سالهای حفظ قرآن است. بنابراین لازم است که هر شخص در طی این سالهای زندگی به حفظ قرآن است. بنابراین لازم است که هر شخص در طی این سالهای زندگی به حفظ کتاب مقدس الهی اقدام کند.

در این سنین حافظه بسیار سریع عمل می کند چون مشغله های زندگی کمتر و ذهن نیز تازه و جوان است. بنابراین هر آنچه که شخص طالب باشد، به سرعت به خاطر سپرده خواهد شد.

*منبع
سایت موسسه قرآنی فرهنگ اسلام قم